Η νύμφη Rusalka ή γιατί τα έχω πάρει στο κρανίο

Θυμάμαι πως όταν ήμουν πιτσιρίκι και ζούσα στην Πράγα, υπήρχε ένα παραμύθι που αγαπούσα πολύ και ας με έκανε πάντα να κλαίω στο τέλος του. Ήταν η ιστορία της νύμφης Rusalka, ενός στοιχειού των νερών της Τσέχικης (αλλά και της ευρύτερης Σλάβικης) μυθολογίας. Η Rusalka (πληθ. Rusalki) ήταν συνήθως ένα ανήσυχο πνεύμα μιας νεαρής γυναίκας που είχε πεθάνει με άσχημο τρόπο και κατοικούσε στον πυθμένα του ποταμού. Τις νύχτες δε, έβγαινε στην όχθη του ποταμού και συνήθιζε να χορεύει σε κοντινά λιβάδια, προσελκύοντας με το γέλιο της και το τραγούδι της νεαρούς άντρες, που μάγευε και έπαιρνε μαζί της στον πυθμένα του βυθού, ήταν δηλαδή το αντίστοιχο τω νεράιδων που συναντάμε σε μυθολογίες διαφόρων Ευρωπαϊκών χωρών. Η αλήθεια είναι πως δεν έχω όρεξη να μακρηγορήσω για το τι πραγματικά ήταν αυτές οι νύμφες των νερών (άλλωστε η σύνδεσή τους με το νερό κάθε άλλο παρά τυχαία είναι), αλλά να σχολιάσω τα πρόσφατα γεγονότα που διαδραματίστηκαν επί τη ευκαιρία του ανεβάσματος της ομώνυμης όπερας του Antonin Dvorak στην Εθνική Λυρική Σκηνή.

Ο Antonin Dvorak χρησιμοποίησε ως βάση του για τη συγγραφή της όπερας ένα παραδοσιακό τσέχικο παραμύθι, το οποίο έγραψε η πολύ γνωστή Τσέχα συγγραφέας Bozena Nemcova (η οποία παρεμπιπτόντως πέθανε το 1862, οπότε οποιαδήποτε ομοφυλοφιλικός συμβολισμός στο παραμύθι της, θα την έκανε πολύ προχωρημένη) . Το παραμύθι πραγματεύονταν τον τραγικό έρωτα της Rusalka, που ερωτεύεται τον πρίγκιπα και ζητά από τη μάγισσα Baba Yaga να της δώσει ανθρώπινη μορφή για να ζήσει μαζί του. Φυσικά, αυτό δεν έρχεται χωρίς το αντίστοιχο τίμημα, καθώς η νύμφη ανταλλάσει τη φωνή της με την ανθρώπινη υπόσταση. Ο πρίγκιπας ζει με τη Rusalka, αλλά ο περίγυρός του τον πείθει πως η ανώνυμη, μουγκή νύφη είναι προϊόν μαγείας και έτσι ο πρίγκιπας την εγκαταλείπει για μια άλλη πριγκίπισσα. Η Rusalka επιστρέφει απελπισμένη στη λίμνη, γίνεται πνεύμα θανάτου, αλλά ο πρίγκιπας, μετανοιωμένος, την αναζητά και πεθαίνει εξαιτίας της. Η Rusalka τον ευχαριστεί που της έδωσε τη δυνατότητα να νιώσει τον ανθρώπινο έρωτα, παραδίδει την ψυχή του στο θεό και επιστρέφει στη θλιβερή μοναξιά της στον πυθμένα της λίμνης.

Θεωρώ πως ο οποιοσδήποτε ομοφυλοφιλικός συμβολισμός / συσχετισμός σε αυτό το παραμύθι είναι τελείως εκτός τόπου και χρόνου. Δε συμφωνώ με την αντίδραση των μελών της ορχήστρας, όπως επίσης δε συμφωνώ καθόλου, μα καθόλου με την αντίδραση των ακτιβιστών της ομοφυλοφιλικής κοινότητας. Η ερμηνεία του παραμυθιού με τη σκηνοθέτιδα Marion Wasserman, η οποία επέλεξε να αποδώσει τον πρίγκιπα ως καταπιεσμένο ομοφυλόφιλο (σε ευθεία αναφορά με την πραγματική ιστορία του Βασιλιά Λουδοβίκου του Β’ της Βαυαρίας, λες και ο μέσος Έλληνας γνωρίζει τις σεξουαλικές προτιμήσεις ενός Βαυαρού ηγεμόνα) θεωρώ πως είναι ανακριβής και αστεία. Για τον πολύ απλό λόγο ότι η απόδοση αυτή δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την όπερα του Dvorak, η οποία πραγματεύεται έναν σκοτεινό Σλαβικό μύθο, που είμαι σχεδόν σίγουρη πως δεν έχει ως βάση του τον ομοφυλοφιλικό έρωτα. Ατόπημα της σκηνοθέτιδος; Ίσως. Υπερβολική αντίδραση των μελών της ορχήστρας; Φυσικά. Αδικαιολόγητη αντίδραση της ομοφυλοφιλικής κοινότητας; Aαναμφισβήτητα. Ατυχής απόδοση ενός από τα πιο σημαντικά παραμύθια (και έργα) της Σλαβικής κουλτούρας; Ω, ναι. Διότι καμιά φορά τα πράγματα είναι πολύ απλά και δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις βούρτσες με τις π…..ς.

Stage, 21.02.09

Come in, my love

Tell me, and I'll come with you

To these lovely places

And I will believe in you

When you are asleep.

Stuff the nightmares are made of

I see dead people

Συγνώμη, μήπως είμαι η μόνη που την ενοχλεί η παραπάνω έκθεση που έφτασε μετά Βαΐων και κλάδων και στην Αθήνα; Μια σειρά από πτώματα δηλαδή (πραγματικά πτώματα), τα οποία φημολογείται ότι προέρχονται από την Κίνα και εκτίθενται, έχοντας υποστεί ειδική επεξεργασία με σιλικόνη, για εκπαιδευτικούς, όπως ισχυρίζονται οι διοργανωτές, λόγους. Και έναντι φυσικά ενός αδρού αντιτίμου.

Πέρα από την κανιβαλιστική μας ηδονοβλεψία η οποία πλέον έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο, ανάγοντας το κάποτε μυστηριώδες σώμα που έχρηζε συστολής και σεβασμού σε μια απλή εικόνα-έκθεμα, έχω σοβαρό πρόβλημα με την έκθεση για πολλούς λόγους.

Ο πρώτος φυσικά είναι η σκιώδης προέλευση των πτωμάτων που εκτίθενται προς τέρψιν των κυνηγών της «νεωτερικότητας» και του anything goes. Αναρωτιέμαι αν οι ίδιοι ή έστω και οι οικογένειές τους έχουν δώσει έστω και την απειροελάχιστη συγκατάθεση για τη μεταθανάτιο έκθεσή τους. Ο δεύτερος λόγος είναι η άρρωστη θεματολογία της έκθεσης-για όνομα του Θεού, αν υπήρχε, τα μακάβρια αυτά εκθέματα κάποτε υπήρξαν άνθρωποι. Δεν είναι πλαστικό που του δόθηκε ανθρώπινη μορφή. Είναι πτώματα, σαν και αυτά που συναντά κανείς στα νεκροτομεία και τα νοσοκομεία, νεκροί άνθρωποι.

Ο θάνατος κάποτε ήταν προσωπική υπόθεση και ο νεκρός στους περισσότερους πολιτισμούς ενέπνεε σεβασμό και δέος. Αν μη τι άλλο, στον δικό μας πολιτισμό η έκθεση ενός νεκρού και η άρνηση ταφής του συνιστούσε ύβρη στα μάτια των Θεών και ένα τερατώδες ηθικό ατόπημα. Ακόμη και στις επικές μάχες του παρελθόντος, οι εχθροπραξίες έπαυαν μέχρι να θάψουν οι δύο πλευρές τους νεκρούς τους. Φαίνεται λοιπόν ότι ο δικός μας αμοραλισμός έχει πέσει σε χαμηλότερα επίπεδα από ενός βάρβαρου πολεμιστή των προχριστιανικών χρόνων. Τα θερμά μου συγχαρητήρια για την κατάντια μας.

The trick is to keep breathing

Αυτές τις μέρες κλείνουν σχεδόν δύο χρόνια από τη μέρα που μετά από έναν χαλαρό Κυριακάτικο καφέ στο Sofa, κατέληξα για πρώτη φορά στα Επείγοντα. Έχοντας περάσει του λιναριού τα πάθη έκτοτε (διότι ο καθένας βλέπει ως βουνό τα δικά του προβλήματα, άσχετα αν άλλοι έχουν πολύ σοβαρότερα), μπορώ να πω τα ακόλουθα:

1 - Το να αρρωστήσει κανείς με μια χρόνια πάθηση της οποίας την ύπαρξη δέχονται οι μισοί γιατροί και χλευάζουν οι άλλοι μισοί, είναι ίσως το πιο ψυχοφθόρο πράγμα που μου συνέβη, ισοδύναμο της εξάντλησης που με κρατούσε για εβδομάδες στο κρεβάτι. Έχω χάσει την πίστη μου και την εμπιστοσύνη μου σε πολλούς από αυτούς, αλλά το bonus της όλης κατάστασης είναι ότι απέκτησα πίστη στην αντίληψη του εαυτού μου και στο ένστικτό μου. Καθώς και στην κοινή λογική. Κανείς γιατρός δεν είναι θεός και κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να συμφωνεί μαζί του, αν αισθάνεται ότι ο γιατρός είναι ημιμαθής ή πως το μόνο που θέλει είναι να σε γεμίσει με άχρηστα χάπια, απλά και μόνο επειδή τα παίρνει από την τάδε ή δείνα φαρμακευτική εταιρία.

2 - Η σχέση ενός γιατρού με τον ασθενή του, δεν είναι παρά άλλη μία ανθρώπινη σχέση. Εάν ο γιατρός δεν εμπνέει σεβασμό στον ασθενή του με τη στάση του ή τα λεγόμενά του, τη στιγμή μάλιστα που ο ασθενής τον πληρώνει αδρά για τις υπηρεσίες του, τότε ο ασθενής έχει το αναυθαίρετο δικαίωμα να τον γράψει εκεί που ο ήλιος ποτέ δεν ανατέλλει- και φυσικά, να του δείξει τους λόγους της απόρριψής του.

3 - Το να αρρωσταίνει κανείς είναι τελικά μια πολυσύνθετη ψυχοσωματική διαδικασία, της οποίας οι ακριβείς μηχανισμοί δε γίνονται ποτέ αντιληπτοί. Το σώμα σου είναι ένα εργαλείο, το οποίο κυβερνάται από τους ίδιους συμπαντικούς νόμους που υποστηρίζουν πως σε κάθε δράση υπάρχει και η αντίστοιχη αντίδραση. Εάν το καταπονήσεις ανεχόμενος τις μαλακίες του καθενός (συμπεριλαμβανομένου φυσικά και του εαυτού σου), κάποια στιγμή θα σου υψώσει θριαμβευτικά το μεσαίο δάχτυλο και θα σε στείλει να κουρεύεσαι. Σκατόψυχοι άνθρωποι και παράφρονες υπάρχουν παντού και δυστυχώς θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν. Το θέμα είναι τι αφήνεις να μπει κάτω από το πετσί σου.

4 - Η αρρώστια – όπως και ο θάνατος ενός προσφιλούς ατόμου, και εδώ κουνιέμαι από τη θέση μου-είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναθεωρήσεις όλη σου την κοσμοθεωρία. Η αρρώστια, πέρα από τον χρόνο που σου δίνει αναγκαστικά για να σκεφτείς (γιατί δεν είσαι σε θέση να κάνεις τίποτα άλλο), είναι και μια πρώτης τάξης ευκαιρία να «ξεχορταριάσεις», όπως το λέω χαριτολογώντας, τη ζωή σου. Μπορείς λοιπόν να αναλογιστείς για την πορεία της, για το πώς αντιμετωπίζεις τα όσα σου συμβαίνουν, για τις προτεραιότητές σου και ούτω καθεξής. Όταν θεραπεύεις το σώμα, μαζί αναγκαστικά θεραπεύεται και η ψυχή. Οι τοξικοί άνθρωποι δεν έχουν καμία απολύτως θέση στο καινούργιο σου μικρόκοσμο. Αμήν.

5 - Όταν αρρωσταίνει κανείς, οι άνθρωποι γύρω του αντιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Κάποιοι θα σε νταντέψουν. Κάποιοι θα σου φερθούν σκληρά, για να μην κάθεσαι και κλαις τη μοίρα σου. Κάποιοι επίσης θα σε βοηθήσουν όπως μπορούν, και κάποιοι άλλοι πάλι θα σε κρατήσουν από το χεράκι στα πρώτα σου βήματα. Κάποιοι απλά θα σε ακούσουν να γκρινιάζεις με τις ώρες και κάποιοι θα σου σκουπίσουν τα δάκρυα της απελπισίας. Και κάποιοι θα το βάλουν στα πόδια, σαν δειλοί. Η αλήθεια είναι πως η δυσκολία και η αυτοθυσία απαιτεί αρχίδια, διότι ως γνωστόν, όταν όλα είναι μέλι-γάλα, όλοι αγαπιόμαστε και όλοι περνάμε καλά. Ο φίλος δυστυχώς φαίνεται στην ανάγκη και αυτό δεν θα βαρεθώ να το φωνάζω. Η αρρώστια λοιπόν αποτελεί ένα πολύ ωραίο και χρηστικό τεστ αφοσίωσης ενός ανθρώπου σε έναν άλλο. Και χρειάζεται τη στοιχειώδη αρετή της εμπάθειας και της αυταπάρνησης. Μπορώ λοιπόν να πω εγωϊστικά, πως οι περισσότεροι φίλοι μου (αλλά όχι όλοι) πέρασαν αυτό το τεστ με επιτυχία και είμαι ευγνώμων γι’ αυτό.

6 - Η Ρώμη δε χτίστηκε σε μια μέρα. Όλα θέλουν χρόνο, υπομονή και επιμονή. Και πάνω απ’ όλα πίστη.

7 - Η αρρώστια απαιτεί την ταπεινότητα. Την ικανότητα να μπορείς να ρίξεις τα μούτρα σου και να ζητήσεις βοήθεια, γιατί όσο και αν σου φαίνεται περίεργο, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι εκεί έξω που θα σου τη δώσουν απλόχερα. Το να ζητά κανείς βοήθεια δεν είναι δείγμα αδυναμίας, αλλά δείγμα εμπιστοσύνης στους γύρω σου.

Οι Κινέζοι πίστευαν ότι η αρρώστια, όπως και όλα τα άλλα πράγματα που βιώνουμε, είναι ένα δώρο που πρέπει να αξιοποιήσουμε προς όφελός μας. Τείνω να συμφωνήσω μαζί τους. Στην τελική, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν και τόσο άσχημα.

Ελεύθερη βούληση

Δε θα σας διαλέξει ο δαίμων,

εσείς θα διαλέξετε το δαίμονά σας.

Πλάτων, "Πολιτεία"

Δύο

Ολόκληρη η μεταφυσική ανάλυση του έρωτα δεν θα μπορούσε ούτε κατά διάνοια να περιγράψει με ακρίβεια την αγαλλίαση που αισθάνθηκα σήμερα το πρωί μπαίνοντας στο μπάνιο μου και βλέποντας μια δεύτερη οδοντόβουρτσα δίπλα στη δική μου.